(Trường chuyên biệt Steps) - Giáo dục chuyên biệt hình thành và phát triển phù hợp với những điều kiện xã hội, kinh tế và phù hợp với trình độ nhận thức, trình độ phát triển khoa học kĩ thuật của nhân loại. Nó đóng vai trò tích cực trong lịch sử phát triển của khuyết tật học.
1/ Thế nào là giáo dục trẻ khuyết tật?
Giáo dục chuyên biệt là phương thức giáo dục tách biệt trẻ em có các dạng tách biệt khác nhau và cơ sở giáo dục ết tậtiêng. Đây là mô hình phát hiện sớm nhất trong lịch sử giáo dục trẻ khuyết tật, nó được thực hiện từ năm đầu của thế kỉ XỈ các nước, Pháp,Đức, Tây Ban Nha và một số châu Âu khác. Đầu tiên một số tu sĩ tập trung những trẻ mù, trẻ câm điếc vào các lớp học trong nhà thờ để dạy. Dần dần cách tập trung những trẻ khuyết tật để dạy được phát triển ở nhiều nước và trở thành hệ thống các trường chuyên biệt dạy trẻ khuyết tật. Mỗi loại trẻ khuyết tật (điếc câm, người mù, chậm pháy triển trí tuệ,…) lại được chia thành những loại nặng, nhẹ khác nhau (điếc, nghễnh ngãng, mù, loà chậm phát triển trí tuệ loại nhẹ, vừa và nặng, ngu,…) được dạy trong những lớp họ, những trường riêng. Ở đây trẻ được dạy theo chương trình riêng cho những phương pháp riêng, tách biệt với hệ thống quốc dân.
2/ Xuất phát điểm mô hình giáo dục chuyên biệt là gì?
Theo quan niệm thời bấy giờ, trẻ em chia làm hai loại: trẻ lành và trẻ khuyết tật. Trẻ khuyết tật được coi như những bệnh nhân, những con bệnh cần phải được chữa trị để lành. Ví dụ trẻ điếc câm cần phải được dạy nói, trẻ mù cần phải được dạy định hướng không gian để trẻ có thể đi lại,…
Quan điểm giáo dục chuyên biệt: trẻ khuyết tật là đối tượng giáo dục được huấn luyện để trở thành "bình thường". Chính vì vậy người ta nói rằng, mô hình giáo dục chuyên biệt là "mô hình y tế".
3/ Mục tiêu của giáo dục chuyên biệt
Giáo dục chuyên biệt trẻ khuyết tật nhằm đạt được những mục tiêu chính
sau đây:
• Mục tiêu nhân đạo
Trẻ khuyết tật là đối tượng trợ giúp của các tấm lòng hảo tâm, từ thiện. Họ nhận được sự thương hại của xã hội.
• Mục tiêu chăm sóc, giáo dục
Trẻ khuyết tật là đối tượng của quá trình phục hồi chức năng và giáo dục,
trong đó mục tiêu phục hồi chức năng là mục tiêu cuối cùng. Tuỳ thuộc vào các chuyên ngành (y tế) khác nhau, người ta chia trẻ khuyết tật thành những dạng, những mức độ nặng nhẹ khác nhau để phục hồi chức năng và giáo dục. Như trẻ điếc: điếc nhẹ, điếc vừa, điếc nặng và điếc sâu; trẻ khiếm thị: mù nhìn kém; trẻ trí tuệ thiểu năng có loại nhẹ, vừa, nặng, hay ngu si đần độn,… Cũng trên cơ sở đó nhiều ngành khoa học ra đời, như giáo dục đặc biệt, tâm lí học đặc biệt. Hiện nay trên thế giới tồn tại hơn 40 tên gọi khác nhau cho các loại tật khác nhau. Và như vậy cũng có chừng ấy biện pháp, phương pháp khác nhau nhằm phục hồi chức năng cho trẻ khuyết tật và hi vọng đến một ngày nào đó, đứa trẻ sẽ trở nên "lành lặn" như những trẻ em khác.
• Mục tiêu giám sát, quản lí
Cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX, ở nhiều nước phương Tây, khi nền kinh tế nông nghiệp chuyển dần sáng nền kinh tế công nghiệp, thị trường thì nhà trường đóng vai trò quan trọng trong việc đào tạo đội ngũ công nhân và cán bộ kĩ thuật có sức lao động, có tay nghề vững chắc, có tính kỉ luật cao,… đáp ứng cho nhu cầu nhân lực ngày một nhiều của các nhà máy, xí nghiệp, công ty. Vì vậy, học sinh trong nhà trường cần trải qua những trắc nghiệm để phân loại và đào tạo ra những con người phù hợp, đáp ứng những công việc đã được định sẵn, điều này dẫn đến nhiều trẻ khuyết tật bị tách ra khỏi nền giáo dục phổ thông. Trẻ khuyết tật được coi là "không đủ tiêu chuẩn" để trở thành người lao động "bình thường". Thậm chí trẻ khuyết tật còn bị coi là vật cản cho sự phát triển bình thường của trẻ khác cùng tuổi. Người ta cho rằng, sự có mặt của trẻ khuyết tật sẽ có hại cho những học sinh khác, gây ra ảnh hưởng xấu về đạo đức.
Chính vì vậy, trẻ khuyết tật buộc phải tách khỏi trẻ em khác. Sự tách biệt này mang một ý nghĩa khác là quản lí, giám sát. Đôi khi, mục tiêu này lại là mục tiêu chính.
4/ Những tồn tại của mô hình giáo dục chuyên biệt
Một tồn tại cơ bản của giáo dục chuyên biệt là quan điểm đánh giá trẻ khuyết tật: coi trẻ khuyết tật là những trẻ thấp kém, không có khả năng sống và học tập như những trẻ khác. Người ta chỉ nhìn thấy những khiếm khuyết của trẻ. Trẻ không nghe được, không nói được, trẻ không nhìn được, trẻ không nhận thức được, trẻ chậm hiểu,… không nhìn thấy được những mặt tích cực - những cái trẻ có thể làm được. Điều này dẫn tới cách tổ chức giáo dục: tách trẻ ra khỏi cộng đồng, phương pháp giáo dục đặc biệt: gây nên những hạn chế trong quá trình nhận thức.
Sự giáo dục tách biệt sẽ mang lại cho trẻ những mặc cảm, tự ti là những cản trở to lớn nhất làm cho trẻ không thể phát triển hết khả năng của mình. Hơn nữ, sự tách biệt này tạo tiền đề cho sự tách biệt khỏi cộng động. Từ nhỏ trẻ đã không được hưởng quyền bình đẳng về học tập thì lớn lên, khi trưởng thành, họ không thể trở thành những thành viên bình đẳng ngoài xã hội.
Môi trường giáo dục chuyên biệt là môi trường rất hạn chế về mọi mặt. Môi trường này không mở ra cơ hội để trẻ khuyết tật phát triển hết những tiềm năng của mình. Ví dụ một trẻ bị điếc học trong trường chuyên biệt sẽ không có cơ hội tốt hơn để phát triển ngôn ngữ như ở phổ thông, ngoài xã hội. Người ta sử dụng trong trường chuyên biệt những chương trình riêng, phương pháp riêng - những cái đã được hạn chế theo dạng khuyết tật và đồng thời cũng hạn chế luôn điều điện để trẻ tự phát triển. Chính vì vậy, hiệu quả giáo dục trong các trường chuyên biệt rất thấp. Nhiều học sinh sau khi tốt nghiệp lại phải bắt đầu lại từ đầu để tái hòa nhập xã hội.
Ngoài ra mô hình giáo dục chuyên biệt rất tốn kém: chi phí cao cho việc xây dựng cơ sở vật chất, đào tạo đội ngũ giáo viên riêng, cách làm này sẽ không huy động được lực lượng xã hội tham gia giáo dục. Thực hiện mô hình giáo dục chuyên biệt sẽ làm cho phần lớn trẻ khuyết tật bị thất học.
5/ Tính lịch sử của mô hình giáo dục chuyên biệt
Cũng thừa nhận rằng, mô hình giáo dục chuyên biệt hình thành và phát triển trong một thời gian dài (3 thế kỉ) và vẫn tồn tại cho đến ngày nay. Trước hết nó đã làm cho một bộ phận nhỏ trẻ khuyết tật được chăm sóc và giáo dục.
Giáo dục chuyên biệt hình thành và phát triển phù hợp với những điều kiện xã hội, kinh tế và phù hợp với trình độ nhận thức, trình độ phát triển khoa học kĩ thuật của nhân loại. Nó đóng vai trò tích cực trong lịch sử phát triển của tật học.
